در این قسمت مجموعه‌ای از بهترین کتاب های تاریخی را معرفی می‌کنیم. در این یادداشت‌ها سعی کردیم دسته بندی کتاب‌ها براساس دوره‌های تاریخی باشد و معرفی کوتاهی برای هر کدام بنویسیم. کتاب های تاریخی، گونه ای محبوب از آثار مکتوب هستند و با روایتی نظام مند و به هم پیوسته، به تشریح و توصیف رویدادهای گذشته ی یک ملت، کشور، دوره ی زمانی، شخص و ... می پردازند و معمولا به ترتیب وقوع رویدادها، آن ها را روایت می کنند.
ایران بین دو انقلاب؛ مطالعه فرآیند تغییر در تاریخ معاصر ایران
در این یک قرنی که از ابتدای سده چهاردهم شمسی حالا تقریبا پشت سر گذاشته‌ایم، ایران تحولات و رویدادهای مهمی را به خود دیده است. نقش این رویدادها و گستردگی تحولات حاصل از آن، به‌قدری در زندگی امروز ما تعیین‌کننده است که می‌توان گفت برای یک شهروند ایرانی مطالعه هیچ دوره‌ای از تاریخ ایران به اندازه مطالعه تاریخ معاصر ضروری نیست.
ایران در این یک قرن، حکومت دو سلسله پادشاهی را از سر گذرانده و دو انقلاب را تجربه کرده است. در این قرن حتی به‌واسطه امضای قراردادهای تاریخی ترکمانچای و گلستان، نقشه جغرافیایی ایران تغییر کرده و مرزها جابه‌جا شده‌اند. همچنین مثل بسیاری از کشورهای دنیا گذار به مدرنیته در ایران از قرن اخیر شروع شده است. به همین خاطر مطالعه تاریخ معاصر ایران علاوه بر مزیت نزدیک بودن به زندگی روزمره شهروندان امروزی، از لحاظ روایی و تعدد رویدادها هم جالب توجه است.
یکی از بهترین نمونه کتاب‌های تاریخ معاصر ایران، که همزمان برای مطالعه عموم مردم مفید بوده و جزو منابع درسی دانشجویان رشته‌هایی مثل تاریخ، علوم سیاسی و جامعه‌شناسی هم هست، کتاب «ایران بین دو انقلاب» است. همان‌طور که از نام کتاب پیداست، کتاب بیشتر به شرح تحولات بازه زمانی میان انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی می‌پردازد. در این کتاب که طبعا از جنبه سیاسی هم قابل‌تامل است، آبراهامیان اولین نمونه‌های شکل‌گیری احزاب در ایران و تاثیرگذاری آنها بر نیروهای اجتماعی را بررسی کرده و نقش این هردو را در انقلاب‌های ایران در قرن اخیر کاویده است.
با این شرح مشخص می‌شود که کتاب «ایران بین دو انقلاب» از آن دست کتاب‌های تاریخی با ارائه تحلیل از سوی نویسنده به حساب می‌آید. در انتخاب این نوع کتاب‌ها به‌خصوص اگر قصد بررسی و پژوهش از طریق چند منبع را نداشته باشید، قبل از مطالعه باید از میزان اعتبار و سوگیری‌های نویسنده مطلع شوید. کتاب آبراهامیان از نظر اعتبار پژوهشی و همچنین روایت بی‌طرفانه وقایع تاریخ معاصر ایران امتیاز بالایی دارد و به همین خاطر یکی از بهترین منابعی است که می‌توانید سراغش بروید.
یرواند آبراهامیان، نویسنده ارمنی-آمریکایی این کتاب، خود متولد ایران است و ده سال اول زندگی‌اش را در ایران تجربه کرده است. او را در دنیا به‌عنوان تاریخ‌نگاری برجسته می‌شناسند که در حوزه خاورمیانه و به‌ویژه ایران تخصصی کم‌نظیر دارد. او با مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد از دانشگاه آکسفورد و دکتری از دانشگاه کلمبیا سال‌ها به تدریس تاریخ ایران در آکسفورد و پرینستون مشغول بود و تا امروز که هشتاد ساله است، در نیویورک تدریس و پژوهش را ادامه داده است.
کتاب تاریخ بیهقی
کتاب تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی از ابوالفضل بیهقی بوده که موضوع آن تاریخ پادشاهی مسعود غزنوی پسر سلطان محمود است. در این کتاب علاوه بر تاریخ غزنویان، بخش هایی نیز به تاریخ صفاریان و سامانیان اختصاص داده که نسخه اصلی این کتاب حدود 30 جلد بوده و متأسفانه به دستور مسعود غزنوی بخش زیادی از آن از بین رفته است. از ویژگی‌های تاریخ‌نویسی این اثر که تا قبل از آن سابقه نداشته، مستند بودن وقایع ذکرشده و دقت در شرح جزئیات آن است، چنانچه بیهقی در این باره می گوید :
" سخنی نرانم تا خوانندگان این تصنیف گویند شرم باد این پیر را.
غرض من آن است که تاریخ پایه‌ای بنویسم و بنایی بزرگ افراشته گردانم، چنان که ذکر آن تا آخر روزگار باقی‌ماند."
کتاب تاریخ تمدن ویل دورانت
نام مجموعه ای 11 جلدی‌ست که ویل دورانت به همراه همسرش آریل دورانت درباره تاریخ زندگی انسان از دوران پیش از تاریخ تا پایان سده هجدهم نوشته اند.
آنها قصد داشتند نگارش آن را تا تاریخ معاصر غرب ( سال 1933) ادامه دهند، اما با مرگ آنها مجموعه تاریخ تمدن تا جلد 11 که اختصاص به دوران ناپلئون دارد، پیش رفت و باقی آن ناتمام ماند. ویل دورانت در این اثر نگاهی تحلیلی به جوانب مختلف تاریخ بشریت دارد. همچنین قابل تامل است که در فصلی از این کتاب تاریخی ویل دورانت درباره قرآن می گوید: " در قرآن قانون و اخلاق یکی است. رفتار دینی در قرآن، شامل رفتار دنیوی هم می شود و همه امور آن از جانب خداوند و به طریق وحی آمده است. قرآن در جان‌های ساده عقایدی آسان و دور از ابهام پدید می‌آورد که از رسوم و تشریفات ناروا آزاد است."
کتاب در خدمت و خیانت روشنفکران
کتابی از جلال آل احمد که در سال 1343 نوشته شده است. آل احمد در این کتاب به بررسی مفهوم روشن فکری، پایگاه‌های طبقاتی جامعه در ایران و بررسی عملکرد روشنفکران ایرانی پرداخته است. وی در این راستا، ابتدا پیامبران را سرلوحه لیست روشنفکران قرار می‌دهد و در مراتب بعدی کسانی همچون سیاوش، گئومات، زرتشت، ابوعلی سینا، مولوی، میرزاتقی خان امیرکبیر و ... را هم مستعد روشنفکر شدن می‌داند.
کتاب دن آرام
رمان چهار جلدی اثر میخائیل شولوخوف که بنوعی شاهکار وی محسوب می شود. نگارش این کتاب از سال 1928 تا 1940 به طول انجامید که جایزه نوبل ادبیات را از آن خود کرد. از این اثر تاکنون سه ترجمه به فارسی منتشر شده است، ترجمه نخست را محمود اعتمادآذین، سپس منوچهر بیگدلی و احمد شاملو انجام داده‌اند. متاسفانه در هر سه ترجمه این اثر واژه کازاک به اشتباه قزاق ترجمه شده است زیرا هیچ‌یک از این سه نسخه، از اصل روسی کتاب ترجمه نشده اند. این امر در حالی است که احمد شاملو در ترجمه خود (صفحه 407 دفتر اول،پانوشت 1) توضیح داده که واژه? قزاق و کازاک که در فارسی خلط شده به یک معنی نیست و بعد هم به تاریخچه کازاک‌ها می‌پردازد و مرزشان را با قزاق‌های دن و اورال مشخص می‌کند که نشان می‌دهد مترجم از تفاوت بین قزاق و کازاک بی اطلاع نبوده‌است.
دن آرام داستانی درباره کازاک‌های ساکن دن در زمان صلح، سال های سرنوشت‌ساز جنگ جهانی اول و انقلاب 1917 اکتبر روسیه است.
کتاب تاریخ جهان
کتاب تاریخ جهان را ارنست گامبریچ نوشته که در سال 1935 منتشر شده است. کتاب تاریخ جهان تحولات و رخداد‌های بشر را در 40 فصل از عصر حجر تا عصر اتم با زبانی بسیار ساده روایت می‌کند. از منظر منتقدین، کتاب تک جلدی تاریخ جهان بدون شک یکی از دقیق‌ترین تقسیم‌بندی‌های فصلی را دارا است. خواندن تاریخ برای بسیاری از ما کسل‌کننده بوده، اما این کتاب با متن ساده و دلنشینی که دارد می‌تواند برای تمامی افراد جذاب باشد و حتی بسیاری را به این موضوع علاقمند کند.
کتاب قلعه حیوانات
کتاب مزرعه حیوانات که در ایران با عنوان قلعه حیوانات شناخته شده است نوشته جورج ارول و یکی از نمونه‌های ادبیات نمادین است. این کتاب در سال 1945 میلادی در انگلستان منتشر شد که گفته می شود در اعتراض به وضعیت آزاردهنده حکومت استالین در شوروی به نگارش درآمد. قلعه حیوانات درباره گروهی از جانوران اهلی است که در اقدامی آرمان‌گرایانه و انقلابی صاحب مزرعه را از مزرعه اش فراری می دهند تا خود اداره مزرعه را به دست گرفته و برابری و رفاه را در جامعه برقرار سازند. همچنین در متن این کتاب بارها از واژه "رفیق" استفاده شده که به نوع حکومت برخاسته از گرایش چپ اشاره دارد. فراموش نکنید که این شاهکار سال‌ها است که در صدر جدول پرفروش ترین‌ها قرار دارد.
کتاب صلحی که همه صلح ها را بر باد داد
این کتاب به قلم دیوید فرامکین که به لیست جایزه پولیتزر نیز راه یافت، به اثری به یادماندنی در تاریخ مبدل گشت. این اثر به وقایعی می پردازد که منجر به تجزیه امپراتوری عثمانی در خلال جنگ جهانی اول شده است، او در ادامه به این موضوع اشاره دارد که این تغییرات به جنگ جهانی جدیدی منجر خواهد شد. این اثر همچنین دربردارنده اطلاعاتی است که بازه زمانی 100 سال اخیر را در خاورمیانه مورد بررسی قرار می دهد که به دوستداران مباحث تاریخی و اتفاقات رخ داده در خاورمیانه توصیه می شود آن را مطالعه کنند.
